"Kültürel Miras ve Sanal Gerçeklik"

Yüksek Mimar Ali Uslu Restorasyon Haber için yazdı.

20.10.2024 - 10:30

Kültürel miras, insanlık tarihinin farklı dönemlerine ait izlerin, sanat eserlerinin, yapısal ve soyut unsurların gelecek nesillere aktarılabilmesi için korunmasını amaçlar. Arkeolojik alanlar, tarihi yapılar, anıtlar, kültürel semboller ve sanat eserleri gibi somut kültürel miras unsurlarının yanı sıra, gelenekler, diller, müzikler ve yaşam tarzları gibi soyut miraslar da korunması gereken unsurlardır. Ancak, bu mirasın korunması her zaman kolay değildir. Zamanın aşındırıcı etkisi, savaşlar, doğal afetler ve kentsel dönüşüm gibi nedenlerle pek çok kültürel değer tehlike altındadır. Bu noktada, modern teknolojiler devreye girer ve kültürel mirası koruma konusunda büyük fırsatlar sunar. Sanal gerçeklik (VR) teknolojisi, özellikle kültürel mirasın belgelenmesi, korunması ve yeniden yaratılması noktasında devrimsel bir araç haline gelmiştir.

Sanal gerçeklik, dijital ortamda oluşturulmuş üç boyutlu dünyalarda kullanıcıların gerçekçi bir şekilde deneyim yaşamalarını sağlar. Bu teknoloji, başa takılan VR gözlükleri ve dokunsal cihazlarla kullanıcılara zengin bir görsel ve duyusal deneyim sunar. Sanal gerçeklik, kültürel mirasın korunmasında iki önemli katkı sunar: fiziksel olarak korunması zor ya da imkânsız olan kültürel değerlerin dijital olarak belgelenmesi ve yeniden yaratılması; ayrıca, tarihi ve kültürel mirasın daha geniş bir kitle tarafından erişilebilir hale getirilmesi.

Birçok tarihi yapı ve arkeolojik alan, zamanın yıpratıcı etkisi veya insan eliyle meydana gelen yıkımlar nedeniyle hasar görmekte veya tamamen yok olmaktadır. Bu yapıların orijinal halini koruyabilmek veya yeniden yaratabilmek için geleneksel yöntemler genellikle yetersiz kalabilir. Sanal gerçeklik teknolojisi ise kültürel mirasın dijital olarak belgelenmesini sağlar. Bu bağlamda, üç boyutlu tarama teknolojileri, tarihi yapıların milimetrik hassasiyetle dijital modellerinin oluşturulmasına olanak tanır. Bu modeller, bir yapının veya arkeolojik alanın gelecekte bozulması durumunda bile sanal ortamda mükemmel bir şekilde yeniden inşa edilmesini mümkün kılar. Örneğin, İstanbul’da yer alan Ayasofya’nın dijital tarama teknolojisi ile oluşturulmuş sanal modeli, ziyaretçilerin bu görkemli yapıyı orijinal haliyle keşfetmelerini sağlar. Ayasofya gibi tarihi eserler, yüzlerce yıllık süre boyunca çeşitli dönemlerde değişikliklere uğramış olabilir; ancak sanal gerçeklik sayesinde bu yapıların farklı zamanlardaki hallerine dair ayrıntılı bir inceleme yapmak mümkün hale gelir.

Türkiye’de bu teknolojinin uygulandığı başka bir önemli örnek ise Göbeklitepe’dir. Göbeklitepe, dünyanın bilinen en eski tapınak yapısı olarak kabul edilir ve insanlık tarihine dair önemli bilgiler sunar. Bu tarihî alan, sanal gerçeklik teknolojisiyle dijital olarak modellenmiş ve sanal turlar aracılığıyla erişime açılmıştır. Böylece, yalnızca fiziksel olarak bölgeye ulaşma şansı olmayan kişiler değil, aynı zamanda yoğun turist akışının alanı tahrip etmesini önlemek amacıyla alana fiziken erişimi kısıtlanan kişiler de Göbeklitepe’yi keşfetme imkânına sahip olurlar. Sanal gerçeklik, hem kültürel mirasın korunması hem de bu mirasın daha geniş kitlelere erişimi açısından büyük bir avantaj sağlar.

Bu tür teknolojik uygulamalar yalnızca Türkiye ile sınırlı değildir. Dünya genelinde, arkeolojik alanların sanal gerçeklik teknolojisi ile belgelenmesi ve dijital olarak yeniden yaratılması, kültürel mirasın korunmasında sıkça kullanılan bir yöntem haline gelmiştir. Örneğin, İtalya’daki Pompeii antik kenti, Vezüv Yanardağı’nın patlaması sonucunda lavlar altında kalarak yok olmuş bir Roma şehridir. Yapılan kazılarla ortaya çıkarılan bu antik şehir, sanal gerçeklik teknolojisi ile dijital olarak yeniden yaratılmıştır. Ziyaretçiler, VR gözlükleri ile Pompeii’de dolaşarak, antik Roma dönemindeki yaşamı gözlemleme fırsatı bulmaktadır.

Savaşların ve çatışmaların kültürel miras üzerinde büyük bir yıkıcı etkisi olduğu bir başka örnek ise Suriye’deki Palmira antik kentidir. Palmira, Suriye iç savaşı sırasında büyük ölçüde tahrip olmuştur. Ancak, uluslararası işbirliği sayesinde, Palmira’nın sanal gerçeklik modelleri oluşturulmuş ve bu yapılar dijital ortamda yeniden inşa edilmiştir. Palmira örneği, yok olma tehlikesi altındaki kültürel miras unsurlarının nasıl dijital dünyada hayatta tutulabileceğini göstermektedir. Bu tür projeler, gelecekte olası fiziksel restorasyon çalışmaları için de dijital bir rehber niteliği taşımaktadır.

Sanal gerçeklik, aynı zamanda eğitim alanında da güçlü bir araçtır. Tarihî ve kültürel miras alanları sanal ortamda yeniden yaratılarak, eğitim materyalleri ve dijital ders içerikleri oluşturulabilir. Öğrenciler, bu teknoloji sayesinde, tarihi olayları ve kültürel yapıların evrimini çok daha etkili bir şekilde öğrenebilirler. Tarihi yeniden canlandırma simülasyonları ile kullanıcılar, belirli bir dönemin ruhunu, toplumsal dinamiklerini ve kültürel bağlamını daha yakından deneyimleyebilir. Sanal gerçeklik, kültürel mirası soyut bir kavram olmaktan çıkararak, öğrenenler için somut ve etkileşimli bir deneyim haline getirmektedir.

Bunun dışında, sanal gerçeklik teknolojisi sayesinde kültürel mirasın geniş kitlelere tanıtılması ve turizmin desteklenmesi de mümkündür. Özellikle fiziksel olarak ulaşılması zor olan bölgelerde, sanal gerçeklik turları büyük ilgi görmektedir. Bu tür turlar, turistlerin tarihî bir mekanı uzaktan ziyaret etmelerini sağlamakla kalmaz, aynı zamanda o bölgeye gitme isteği uyandırarak fiziksel turizme de katkıda bulunabilir. Bu durum, yalnızca bireysel turizm için değil, aynı zamanda sanal sergiler ve dijital müzeler gibi alanlarda da büyük bir potansiyel taşımaktadır. Özellikle pandemi döneminde, dünya genelinde birçok müze sanal turlara yönelmiştir. Bu turlar, hem mevcut ziyaretçi akışını dijital platformlara taşımış hem de kültürel mirasın daha geniş bir kitleye ulaşmasına olanak tanımıştır.

Sonuç olarak, sanal gerçeklik teknolojisi kültürel mirasın korunmasında, yeniden yaratılmasında ve geniş kitlelere ulaştırılmasında çığır açan bir yenilik olarak karşımıza çıkmaktadır. Ayasofya ve Göbeklitepe gibi Türkiye’deki önemli projeler, dünya genelindeki Pompeii ve Palmira gibi örneklerle birlikte düşünüldüğünde, sanal gerçekliğin kültürel mirasın sürdürülebilirliği açısından nasıl önemli bir araç haline geldiği açıkça görülmektedir. Bu yöntem ile çok geniş kitlelere ulaşımın son derece pratik olması, ülkemizde toplumsal tarih bilincin artırılmasına büyük katkı sağlayacaktır.